Η 1η Δεκεμβρίου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS το 1988, με απόφαση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) και στη συνέχεια της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.
Το AIDS είναι μία από τις φονικότερες επιδημίες στην παγκόσμια ιστορία. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΠΟΥ, από το 1981 που παρατηρήθηκε κλινικά στις ΗΠΑ, περί τα 86 εκατ. άνθρωποι έχουν προσβληθεί από το ιό HIV και πάνω από 40 εκατ. άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους (2023). Το 2023, 39,9 εκατ. άνθρωποι ήταν φορείς του ιού HIV και 630.000 πέθαναν από AIDS.
To κεντρικό μήνυμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για το 2024 είναι «Ακολούθησε τον δρόμο των δικαιωμάτων». Με τα ανθρώπινα δικαιώματα στο επίκεντρο και τις κοινότητες να διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο, μπορεί να επιτευχθεί ο τερματισμός του AIDS έως το 2030, όπως αναφέρει ο ΠΟΥ, προσθέτοντας ότι η αποδοχή, ο σεβασμός και η φροντίδα αποτελούν θεμελιώδεις αξίες για την προστασία της δημόσιας υγείας και την αποτελεσματική αντιμετώπιση από τον HIV.
Ο ιός HIV και το AIDS
Ο ιός HIV στοχεύει στο ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου, καθιστώντας τον οργανισμό του ευάλωτο έναντι των λοιμώξεων και ορισμένων τύπων καρκίνου. Καθώς ο ιός καταστρέφει και εμποδίζει τη λειτουργία των ανοσοκυττάρων, τα μολυσμένα άτομα σταδιακά γίνονται ανοσοανεπαρκή. Η κατάσταση αυτή, οδηγεί σε αυξημένη ευαισθησία σε ευρύ φάσμα λοιμώξεων, καρκίνων και άλλων ασθενειών.
Το πλέον προχωρημένο στάδιο της λοίμωξης από τον HIV είναι το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοποιητικής Ανεπάρκειας (AIDS), το οποίο μπορεί να χρειαστεί από 2 έως 15 χρόνια για να αναπτυχθεί, ανάλογα με το άτομο. Το AIDS καθορίζεται από την ανάπτυξη ορισμένων καρκίνων, λοιμώξεων ή άλλων σοβαρών κλινικών συμπτωμάτων. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, οι ομάδες ανθρώπων που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης του HIV, είναι άνδρες που έχουν σεξουαλική επαφή με άνδρες, χρήστες ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών, άτομα σε φυλακές και άλλα κλειστά περιβάλλοντα, διεμφυλικοί και εργαζόμενοι στην πορνεία και οι πελάτες τους.
Θεραπεία για τις λοιμώξεις από τον HIV, δεν υπάρχει. Ωστόσο, τα αποτελεσματικά αντιρετροϊκά φάρμακα μπορούν να ελέγξουν τον ιό και να βοηθήσουν στην πρόληψη της μετάδοσης έτσι ώστε τα άτομα με HIV λοίμωξη να απολαμβάνουν υγιή, μακρά και παραγωγική ζωή.
Μεταξύ του 2000 και του 2017, οι νέες μολύνσεις από τον HIV μειώθηκαν κατά 36% και οι θάνατοι που σχετίζονται με τον HIV μειώθηκαν κατά 38%, λόγω της θεραπείας με αντιρετροϊκά φάρμακα.
Σημειωτέον ότι το 2005 λάμβαναν θεραπεία 2 εκατ. ασθενείς, 8 εκατ. το 2010, 21,7 εκατ. το 2017, ενώ ο στόχος για το 2020 είναι 30 εκατ. και για το 2030, 33 εκατ. άτομα. Η UNAIDS, η υπηρεσία του ΟΗΕ για την καταπολέμηση του AIDS, εκπέμπει αισιόδοξα μηνύματα για την τιθάσευση του ιού και τονίζει ότι «το τέλος της επιδημίας του AIDS δεν είναι πλέον απλώς ένα όραμα, μπορεί να γίνει πραγματικότητα έως το 2030».
Η κατάσταση στην Ελλάδα το 2024
Τους πρώτους δέκα μήνες του 2024, διαγνώστηκαν και καταχωρίστηκαν στο Εθνικό Μητρώο HIV, 550 περιστατικά HIV λοίμωξης (5,3 ανά 100.000 πληθυσμού), εκ των οποίων τα 425 (77,3%) αφορούσαν σε άνδρες και τα 125 (22,7%) σε γυναίκες.
Οι νέες διαγνώσεις HIV ανά 100.000 πληθυσμού για την περίοδο αυτή, κυμάνθηκαν σε παρόμοια επίπεδα με το αντίστοιχο χρονικό διάστημα του 2023, (550 που αντιστοιχούν σε 5,3 περιστατικά ανά 100.000 πληθυσμού), με προεξάρχουσα ηλικιακή ομάδα τα 30-39 έτη, αναφέρει ο ΕΟΔΥ, με αφορμή την 1η Δεκεμβρίου, παγκόσμια ημέρα κατά του AIDS.
Σύμφωνα με το σύστημα υποχρεωτικής δήλωσης, μέχρι και την 31η Οκτωβρίου του 2024, έχουν καταγραφεί στο Εθνικό Μητρώο HIV, 21.199 περιστατικά HIV λοίμωξης (82% άνδρες), εκ των οποίων 4.746 έχουν εμφανίσει AIDS και 3.574 έχουν αποβιώσει. Εντός του 2024, 11.329 άτομα με HIV λοίμωξη έλαβαν αντιρετροϊκή θεραπεία.
Τα υψηλότερα ποσοστά καθυστερημένης διάγνωσης σημειώθηκαν στα ετεροφυλόφιλα άτομα (62,5%), στους χρήστες ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών (66,7%) και στα άτομα ηλικίας 40-49 και 50+ ετών (60,3% και 68,6%, αντίστοιχα), και τα χαμηλότερα στους άνδρες που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες (41,9%) και στα άτομα ηλικίας 25-29 ετών (41,9%).
Το 2024 συνεχίζει να παρατηρείται χαμηλή πληρότητα σε παραμέτρους ιδιαίτερα σημαντικές για την επιδημιολογική επιτήρηση της HIV λοίμωξης, όπως είναι οι τιμές των CD4+ T-λεμφοκυττάρων κατά τη διάγνωση και ο πιθανός τρόπος μόλυνσης.
Συχνότερος τρόπος μόλυνσης ήταν η σεξουαλική επαφή. Αυξημένο το ποσοστό των νέων διαγνώσεων με ακαθόριστο τρόπο μόλυνσης
Μεταξύ των νέων περιστατικών, που πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 01/01/2024 – 31/10/2024, συχνότερος τρόπος μόλυνσης είναι η σεξουαλική επαφή, κυρίως μεταξύ ανδρών (30,5% των νέων διαγνώσεων), ενώ παρατηρήθηκε αύξηση 20%, συγκριτικά με το 2023, στα περιστατικά που μολύνθηκαν μέσω χρήσης ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών. Το 2024, καταγράφηκαν στην Ελλάδα δύο περιστατικά κάθετης μετάδοσης, ηλικίας 15 και 22 ετών, τα οποία είχαν μολυνθεί κατά τη γέννησή τους σε χώρα του εξωτερικού.
Το ποσοστό των νέων διαγνώσεων με ακαθόριστο τρόπο μόλυνσης παραμένει αυξημένο (37,4% των νέων διαγνώσεων), και ξεπερνά σε συχνότητα την απροφύλακτη σεξουαλική επαφή μεταξύ ανδρών. Όσον αφορά στη χώρα προέλευσης, 4 στα 10 περιστατικά με γνωστή εθνικότητα που διαγνώστηκαν στη χώρα μας το τρέχον έτος, είχαν αλλοδαπή εθνικότητα.
Περισσότερα από τα μισά περιστατικά (55%) που καταγράφηκαν το πρώτο δεκάμηνο του 2024, διαγνώστηκαν καθυστερημένα.
Τα υψηλότερα ποσοστά καθυστερημένης διάγνωσης σημειώθηκαν στα ετεροφυλόφιλα άτομα (62,5%), στους χρήστες ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών (66,7%) και στα άτομα ηλικίας 40-49 και 50+ ετών (60,3% και 68,6%, αντίστοιχα), και τα χαμηλότερα στους άνδρες που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες (41,9%) και στα άτομα ηλικίας 25-29 ετών (41,9%).
Διαχρονικά δεδομένα (Ιανουάριος – Οκτώβριος 2010-2024)
Από την έναρξη της παρακολούθησης της επιδημίας, οι νέες διαγνώσεις HIV αφορούν στην πλειοψηφία τους σε άτομα που μολύνθηκαν μέσω σεξουαλικής επαφής μεταξύ ανδρών και ακολουθεί, η ετεροφυλοφιλική σεξουαλική επαφή.
Εξαίρεση αποτελεί η χρονική περίοδος 2011-2013, κατά τη διάρκεια της οποίας σημειώθηκε σημαντική αύξηση στα περιστατικά που μολύνθηκαν μέσω της ενδοφλέβιας χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών.
Ειδικότερα, το 2012, η χρήση ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών ήταν πρώτη σε συχνότητα (n=486), ξεπερνώντας τη σεξουαλική επαφή μεταξύ ανδρών (n=311).
Μετά το 2013 σημειώνεται σταδιακή μείωση των νέων περιστατικών HIV που μολύνθηκαν μέσω της ενδοφλέβιας χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, χωρίς ωστόσο να έχουν προσεγγιστεί τα προ της επιδημίας του HIV στον συγκεκριμένο πληθυσμό, επίπεδα.
Το 2024, τα περιστατικά που μολύνθηκαν μέσω χρήσης ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών αυξήθηκαν κατά 20%, συγκριτικά με το 2023, και κατά 44,8%, συγκριτικά με το 2022.
Το 2023 και το 2024, είναι αξιοσημείωτη η αύξηση που παρατηρείται στα περιστατικά HIV, για τα οποία δεν έχει προσδιοριστεί ο τρόπος μετάδοσης.
Το 2024, οι διαγνώσεις HIV με ακαθόριστο τρόπο μόλυνσης (n=206) ξεπέρασαν σε συχνότητα εκείνες που μολύνθηκαν μέσω σεξουαλικής επαφής μεταξύ ανδρών (n=168).
Διαχρονικά, το ποσοστό των νέων περιστατικών με ακαθόριστο τρόπο μόλυνσης δεν ξεπερνούσε το 21%. Ωστόσο, το 2023 και το 2024 έφτασε το 37,3% και 37,4%, αντίστοιχα, κάτι που δυσχεραίνει την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων αναφορικά με την κατανομή του τρόπου μόλυνσης στις νέες διαγνώσεις.
Σε όλη την πορεία της επιδημίας στη χώρα μας, οι νέες διαγνώσεις HIV αφορούν στην πλειοψηφία τους σε άτομα ελληνικής εθνικότητας. Κατά τα τελευταία έτη, ο απόλυτος αριθμός των ετήσιων διαγνώσεων περιστατικών που προέρχονται από χώρες του εξωτερικού είναι σχετικά σταθερός, εμφανίζοντας μικρές αυξομοιώσεις.
Όσον αφορά στην ποσοστιαία αναλογία των ατόμων αλλοδαπής εθνικότητας επί του συνόλου των ετήσιων διαγνώσεων με γνωστή εθνικότητα, κατά την τελευταία πενταετία κυμαίνεται από 30% (το 2021) έως 41% (το 2020).
Από το 2017, η πλειοψηφία των νέων διαγνώσεων αλλοδαπής εθνικότητας αφορούν σε άτομα προερχόμενα από την Υποσαχάριο Αφρική, την Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη.
Η ηλικιακή ομάδα με τα περισσότερα κρούσματα
Από την ανάλυση των νέων διαγνώσεων των τελευταίων 15 ετών κατά ηλικιακή ομάδα, φαίνεται ότι επικρατούσα ηλικιακή ομάδα κατά τη διάγνωση είναι αυτή των 30-39 ετών και ακολουθούν οι ομάδες των 40-49 και 50+ ετών.
Τα τελευταία έτη παρατηρείται αύξηση του ποσοστού των νέων διαγνώσεων ηλικίας ≥ 50 ετών, οι οποίες το 2023 ξεπέρασαν αυτές της ηλικιακής ομάδας των 40-49 ετών, που διαχρονικά υπερτερούσαν αριθμητικά.
Ωστόσο, το 2024, σημειώθηκε μικρή αύξηση του ποσοστού των περιστατικών ηλικίας 30-39 και μεγαλύτερη σε αυτή των 40-49 ετών και ελάττωση του ποσοστού των περιστατικών που ανήκαν στην ηλικιακή ομάδα 50+.
Οι 10 ημερομηνίες- σταθμοί στην ιστορία του AIDS
Τον Ιούνιο του 1981, πριν 40 χρόνια, εντοπίστηκαν στις ΗΠΑ τα πρώτα κρούσματα του AIDS, μιας άγνωστης μέχρι τότε ασθένειας. Ακολουθούν οι βασικές ημερομηνίες της επιδημίας του AIDS, από την εμφάνισή του ως τις ελπίδες για την εξάλειψή του.
1981: πρώτος συναγερμός
Στις 5 Ιουνίου 1981 τα αμερικανικά Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών (CDC) ανακοίνωσαν τον εντοπισμό μιας σπάνιας πνευμονίας σε ομοφυλόφιλους στην Καλιφόρνια. Αυτά ήταν τα πρώτα κρούσματα του AIDS.
Τότε οι επιστήμονες αγνοούσαν εντελώς την ασθένεια αυτή, η οποία δεν είχε ακόμη όνομα.
Οι υγειονομικές αρχές ανέφεραν την εμφάνιση «σπάνιων μολύνσεων» σε χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών (στα τέλη του 1981), σε αιμοφιλικούς που έκαναν μεταγγίσεις αίματος (στα μέσα του 1982) και σε Αϊτινούς που ζούσαν στις ΗΠΑ (στα μέσα του 1982). Ο όρος AIDS (σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας) εμφανίστηκε το 1982.
1983: ανακάλυψη του ιού
Τον Ιανουάριο του 1983 οι ερευνητές Φρανσουάζ Μπαρέ- Σινουσί και Ζαν- Κλοντ Σερμάν, μέλη της ομάδας του Λικ Μοντανιέ στο ινστιτούτο Παστέρ στο Παρίσι, ανακάλυψαν έναν νέο ιό τον οποίο ονόμασαν LAV, ο όποιος «ενδέχεται να συνδέεται με το AIDS». Στις 23 Απριλίου 1984 ο Αμερικανός ειδικός στους ρετροϊούς Ρόμπερτ Γκάλο ανακοίνωσε ότι βρήκε «την πιθανή» αιτία του AIDS, έναν ρετροϊό που ονόμασε HTLV-III.Οι δύο ιοί αποδείχθηκε ότι ήταν οι ίδιοι και το 1986 ονομάστηκαν HIV (ιός ανοσοεπάρκειας του ανθρώπου).
1987: πρώτη θεραπεία
Τον Μάρτιο του 1987 η πρώτη αντιρετροϊκή θεραπεία AZT εγκρίθηκε στις ΗΠΑ. Ήταν πολύ ακριβή και με σοβαρές παρενέργειες.
Στις 31 Μαρτίου υπεγράφη συμφωνία μεταξύ της Γαλλίας και των ΗΠΑ για να τερματιστεί η διαμάχη για την πατέντα της ανακάλυψης του HIV. Το 2008 η Μπαρέ- Σινουσί και ο Μοντανιέ τιμήθηκαν με το Νόμπελ Ιατρικής για την ανακάλυψή τους.
Αρχές της δεκαετίας του 1990: πέφτουν αστέρια
Ο Αμερικανός ηθοποιός Ροκ Χάντσον είναι το πρώτο διάσημο θύμα του AIDS τον Οκτώβριο του 1985.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 πολλά αστέρια πεθαίνουν λόγω της ασθένειας: ο Φρέντι Μέρκιουρι τον Νοέμβριο του 1991 και ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ τον Ιανουάριο του 1993.
Το 1994 το AIDS ήταν η πρώτη αιτία θανάτου για τους Αμερικανούς ηλικίας 25 με 44 ετών.
1995-1996: συνδυασμένες θεραπείες
Τα χρόνια αυτά άρχισαν να χρησιμοποιούνται δύο νέου τύπου φάρμακα, αλλάζοντας την πορεία της νόσου: οι αναστολείς πρωτεάσης και οι μη νουκλεοσιδικοί αναστολείς της ανάστροφης μεταγραφάσης.
Αυτή ήταν η αρχή της χρήσης διάφορων αντιρετροϊκών φαρμάκων τα οποία αποδείχθηκαν πολύ αποτελεσματικά στην καταπολέμηση του ιού. Το 1996 στις ΗΠΑ για πρώτη φορά μειώνεται ο αριθμός των νεκρών από AIDS.
1999: 50 εκατομμύρια
Έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) UNAIDS (η υπηρεσία του ΟΗΕ για το AIDS) που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 1999 εκτίμησε σε 50 εκατομμύρια τους ανθρώπους που είχαν προσβληθεί από τον ιό HIV από την αρχή της πανδημίας, από τους οποίους 16 εκατομμύρια πέθαναν. Η Αφρική ήταν η ήπειρος που είχε πληγεί περισσότερο, με 12,2 εκατομμύρια οροθετικούς.
2001: γενόσημα
Μετά τη συμφωνία που υπέγραψε το 2000 η UNAIDS με πέντε μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες για τη διανομή φθηνών φαρμάκων στις φτωχές χώρες, στις 13 Νοεμβρίου 2001 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) υπέγραψε συμφωνία με την οποία επετράπη στις αναπτυσσόμενες χώρες να παράγουν γενόσημα.
2012: πρώτη προληπτική θεραπεία
Στις 16 Ιουλίου 2012 εγκρίθηκε στις ΗΠΑ η πρώτη προληπτική θεραπεία με το αντιρετροϊκό κοκτέιλ Truvada. Έκτοτε, αυτού του είδους η θεραπεία αποδεικνύεται αποτελεσματική και έχει επιτρέψει σε άτομα υψηλού κινδύνου να προστατευθούν λαμβάνοντάς το προληπτικά.
2017: το 50% των ασθενών λαμβάνουν θεραπεία
Το 2017 για πρώτη φορά περισσότεροι από τους μισούς φορείς του HIV λαμβάνουν αντιρετροϊκή θεραπεία. Σήμερα το ποσοστό αυτό πλησιάζει τα τρία τέταρτα: 27,5 εκατομμύρια άνθρωποι λαμβάνουν θεραπεία σε σύνολο 37,7 εκατομμυρίων φορέων, σύμφωνα με τη UNAIDS.
2020-2021: οι επιπτώσεις της covid-19
Η πανδημία της covid-19 έθεσε σε κίνδυνο τον στόχο της UNAIDS: «να τερματιστεί το AIDS ως απειλή για τη δημόσια υγεία ως το 2030».
Η επιδημία εγείρει εξάλλου εμπόδια στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, στα διαγνωστικά τεστ και τη θεραπεία, γεγονός που καθυστερεί την εξάλειψη του AIDS, από το οποίο τα τελευταία 40 χρόνια έχουν πεθάνει 36,3 εκατομμύρια άνθρωποι.
sansimera
