Θα είμαι ειλικρινής. Έχω καταγωγή από τα Τρίκαλα, αλλά δεν μεγάλωσα εκεί και είχα πολλά χρόνια να πάω. Περίπου 10 χρόνια. Ο λόγος είναι ότι ποτέ δεν μου άρεσε ιδιαίτερα. Μου φαινόταν απίστευτα μεγάλο το ταξίδι και πέρα από κάποιες μικρές αποδράσεις στο βουνό ή στα μαγευτικά Μετέωρα, ένιωθα ότι η πόλη δεν έχει κάτι φοβερό να μου προσφέρει.
Τα τελευταία όμως χρόνια, πάντα διάβαζα όλα αυτά τα διθυραμβικά άρθρα (ακόμη και σε ξένα μέσα) για την «έξυπνη πόλη» και τις καινοτομίες. Και αναρωτιόμουν: πόσο τελικά θα μπορούσε να αλλάξει μια άλλοτε αδιάφορη πόλη;
Η απορία μου λύθηκε αμέσως μόλις την επισκέφθηκα, το περασμένο Σαββατοκύριακο. Κατάλαβα ότι μία πόλη μπορεί να αλλάξει -να μεταμορφωθεί για την ακρίβεια- μόνο με κάποιες στοχευμένες παρεμβάσεις, αλλά και όταν ο κόσμος αποφασίσει να αλλάξει νοοτροπία. Αυτό τουλάχιστον κατάλαβα εγώ από το παράδειγμα των Τρικάλων.
Είδα μια όμορφη και προσεγμένη πόλη, όχι μόνο στους δρόμους της -που σε κάθε γωνία συναντάς ανθισμένα λουλούδια- αλλά και στις ίδιες τις επιχειρήσεις της.
Σχεδόν όλα τα καταστήματα έχουν προσαρμοστεί στο νέο πρόσωπο της πόλη και οι καταστηματάρχες έχουν προσέξει κάθε λεπτομέρεια στην επιχείρησή τους. Στο κέντρο δεν είδα κρεοπωλεία, είδα μπουτίκ κρεάτων.
Τα εμπορικά καταστήματα όμορφα στημένα και με πράγματα για όλα τα γούστα (πιο πολύ χάρηκα τα ψώνια εκεί παρά στην Ερμού).
Οι καφετέριες και τα μπαρ με όμορφο design. Και το σημαντικότερο: άκαπνα! Εδώ και δύο χρόνια εφαρμόζεται ο αντικαπνιστικός νόμος. Όπως μου είπαν κάτοικοι που συνομίλησα, κάποιες μικρές παρατυπίες μπορεί να γίνουν στα μπαρ, μετά τα μεσάνυχτα, αλλά αυτός δεν είναι ο κανόνας.
Κάνοντας μια βόλτα στον πεζόδρομο της Ασκληπιού –που σφύζει καθημερινά από ζωή- παρατήρησα κάτι επίσης εντυπωσιακό. Σχεδόν όλα τα μαγαζιά είχαν ράμπες. Ο σεβασμόςστους ανθρώπους με κινητικές δυσκολίες φαίνεται και στον δρόμο. Δεν είδα αυτοκίνητο να έχει πιάσει θέση πάρκινγκ ΑμεΑ –αργότερα θα καταλάβω και το γιατί από τη συζήτηση που έχω με τον δήμαρχο Τρικκαίων, Δημήτρη Παπαστεργίου.
Επίσης το ποδήλατο, που είχε παραδοσιακά θέση στη ζωή των Θεσσαλών, στα Τρίκαλα είναι από τα βασικά μέσα μετακίνησης. Στις διαβάσεις, ο οδηγός θα σταματήσει το αυτοκίνητο για να περάσουν οι πεζοί.
Όλη αυτή η εικόνα με τα λουλούδια και τα ποδήλατα, τους πεζόδρομους και τον Ληθαίο ποταμό να κόβει την πόλη στη μέση, σε κάνει να πιστεύεις ότι βρίσκεσαι στο Άμστερνταμ, ή σε άλλη ευρωπαϊκή πόλη.
Ο «εξευρωπαϊσμός» των Τρικάλων φαίνεται μέχρι και στην προφορά, που πλέον έχει ξεθωριάσει (να με συμπαθάτε φίλοι μου Τρικαλινοί αλλά παλιά υπήρχαν φορές που δυσκολευόμουν να σας καταλάβω). Οι λέξεις δεν κόβονται και ειδικά στους νέους ανθρώπους, η θεσσαλική τοπολαλιά είναι σχεδόν ανύπαρκτη.
Άλλαξε πρώτα η πόλη ή η κοινωνία;
Πως έγινε λοιπόν αυτή η μεταμόρφωση μέσα στα χρόνια της κρίσης, που άλλοι γίνονται χειρότεροι;
Για τον δήμαρχο Τρικκαίων, Δημήτρη Παπαστεργίου, η πόλη δεν έχει αλλάξει άρδην, η κοινωνία είναι αυτή που άλλαξε.
«Μήπως άλλαξε η κοινωνία επειδή άλλαξε η πόλη;», είναι η επόμενη ερώτησή μου που θυμίζει το ερώτημα με το αυγό και την κότα.
«Στην Ελλάδα ισχύει ότι διοικούμαστε και από το παράδειγμα. Και νομίζω ότι σε πολύ μεγάλο βαθμό βοήθησε η προσπάθεια του δήμου να μεταφέρουμε κάποια μηνύματα στην κοινωνία. Η αυτοδιοίκηση πρέπει να βοηθάει την κοινωνία και να την οδηγεί εκεί που πρέπει. Βγάλαμε από μέσα μας -και το πιστεύω αυτό- την τοξικότητα της μικροπολιτικής. Δεν τσακωνόμαστε άνευ λόγου, υπάρχει σεβασμός και αυτό περνάει στην κοινωνία».
Η αλλαγή αυτή στην πόλη, όπως θα μου πουν αρκετοί κάτοικοι που μίλησα, αλλά μου επιβεβαίωσε και ο δήμαρχος, άρχισε πριν από 10 χρόνια, σιγά-σιγά, βήμα-βήμα.
Ήταν τότε που ο προπροηγούμενος δήμαρχος, Μιχάλης Ταμήλος, άρχισε να ασχολείται με την τεχνολογία, όπως μου λέει ο κ. Παπαστεργίου.
«Ήμασταν η πρώτη πόλη της Ελλάδας με ασύρματο δίκτυο. Αυτό βοήθησε τους τρικαλινούς να ψαχτούν λίγο περισσότερο. Μπήκαμε στην ευρυζωνικότητα, μπήκαμε στο internet, άρα αρχίσαμε να βλέπουμε τα πράγματα λίγο διαφορετικά. Για εμένα όμως αλλάξει και ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε την πόλη εμείς οι ίδιοι, αλλά και οι επισκέπτες. Πριν τα Τρίκαλα ήταν μία ωραία πόλη για όσους την ήξεραν, όσοι δεν την ήξεραν μας έλεγαν ”τυριά”, επειδή έχουμε μεγάλη γαλακτοκομεία, αλλά ξαφνικά βγάλαμε προς τα έξω ένα άλλο πρόσωπο, το οποίο όμως το είχαμε».
Για την αλλαγή της νοοτροπίας θέτει όμως το παράδειγμα και ο δήμος. Όπως με τον αντικαπνιστικό νόμο.
Ή η προσπάθεια, πριν από ένα χρόνο, να μειωθεί το παράνομο παρκάρισμα σε πεζοδρόμια, πεζόδρομους και τον ποδηλατόδρομο. Τότε ο δήμος, εκτός από τα αυστηρά πρόστιμα που επέβαλε, προσπάθησε να επιστρατευτεί και το… φιλότιμο.
Μοίρασε λοιπόν προειδοποιητικές «κλήσεις», με το εξής μήνυμα: «Τη φορά αυτή δεν θα σου κόψουμε κλήση. Την επόμενη φορά όμως που θα παρκάρεις στον πεζόδρομο, θα σου επιβληθεί το πρόστιμο. Βοήθησε και εσύ να ζήσουμε όλοι καλύτερα. Δήμος Τρικκαίων».
Ή στο πλαίσιο του Smart Parking, της εφαρμογής που σου λέει πού έχει ελεύθερες θέσεις πάρκινγκ στην πόλη (ακόμη εφαρμόζεται πιλοτικά), έχουν τοποθετηθεί αισθητήρες στις θέσεις ΑμεΑ και αν παρκάρει εκεί αυτοκίνητο που δεν είναι ΑμεΑ, αμέσως ενημερώνεται η δημοτική αστυνομία με έναν πομποδέκτη Bluetooth και επιβάλλονται πρόστιμα.
«Σε αυτό το θέμα είμαστε πολύ αυστηροί. Έχουμε περίπου 50 θέσεις ΑμεΑ και αν κάποιος παρκάρει παράνομα, ξηλώνουμε πινακίδες. Μπορεί ακόμα να μην έχουμε κάνει την πόλη όσο προσβάσιμη θα θέλαμε, αλλά τουλάχιστον οφείλουμε όλοι να δείχνουμε λίγο σεβασμό, ώστε να μπορέσουν αυτοί οι άνθρωποι να φτάσουν μέχρι το κέντρο και να παρκάρουν», μου λέει ο κ. Παπαστεργίου.
«Έξυπνη πόλη είναι η πόλη που αλλάζει»
Τι είναι λοιπόν η «έξυπνη πόλη» και τι καινοτομίες έχει εφαρμόσει; Για τον κ. Παπαστεργίου, έξυπνη πόλη είναι η πόλη που αλλάζει.
«Το smart δεν έχει να κάνει μόνο με την τεχνολογία. Έχει να κάνει με το να σκέφτεσαι την καθημερινότητα αλλιώς. Καινοτομία για εμένα, για παράδειγμα, είναι το κέντρο ελέγχου που βρίσκεται στην είσοδο του δημαρχείου. Εκεί μαζεύονται όλα τα προβλήματα των δημοτών και προσπαθούμε με τον πιο γρήγορο τρόπο να τα λύσουμε. Λακκούβες, λάμπες, σκουπίδια. Δηλώνονται τηλεφωνικά ή με e-mail ή μέσω του application. Η επαφή με τον πολίτη συνεχίζεται και μετά, θα επικοινωνήσουμε ξανά μαζί του για να δούμε εάν όλα είναι εντάξει. Προσπαθούμε, όσο μπορούμε, να λύνουμε και τα μικρά καθημερινά προβλήματα, χωρίς να χρειάζεται να παρέμβει ο δήμαρχος. Πρέπει να υπάρχει ένας μηχανισμός που θα δουλεύει και η πόλη θα κινείται χωρίς να υπάρχει δήμαρχος. Ο δήμαρχος θα πρέπει να είναι εκεί για τα πιο μεγάλα, τα πιο σημαντικά. Φυσικά θα είναι εκεί και για τα μικρά όταν χρειάζεται, αλλά πλέον στην Ελλάδα έχει τη μορφή εκδούλευσης, ο δήμαρχος να λέει ”σου άλλαξα την λάμπα άρα πρέπει να με ψηφίσεις”. Αυτό κατά τη γνώμη μου είναι η κατάντια της αυτοδιοίκησης».
Για τον κ. Παπαστεργίου μια άλλη καινοτομία είναι το λεωφορείο χωρίς οδηγό, ένα πιλοτικό πρόγραμμα που εφαρμόστηκε για έξι μήνες, αλλά θα επανέλθει από τον Σεπτέμβριο μόνιμα (θα συνδέει το ΚΤΕΛ με την πόλη). Αυτό ήταν ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα όπου έξι ευρωπαϊκές πόλεις θα έπαιρναν έξι λεωφορεία για έξι μήνες, για να εξεταστεί πως και αν θα μπορούσε να εφαρμοστεί.
«Άλλη καινοτομία είναι ότι δεν φοβόμαστε να δοκιμάσουμε πράγματα που θεωρούμε ότι έχουν ενδιαφέρον. Όπως το λεωφορείο χωρίς οδηγό. Ήταν η έμπρακτη απόδειξη ότι μία κοινωνία μπορεί να κάνει κι άλλα πράγματα εκτός από τα βασικά και τα τετριμμένα. Αν με ρωτούσατε αν χρειαζόμαστε λεωφορείο στα Τρίκαλα, η αλήθεια είναι ότι δεν το χρησιμοποιούμε ιδιαίτερα μέσα στην πόλη. Όμως ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να πειραματιστούμε με τις δυνατότητές μας, να δούμε αν αυτό το δύσκολο project μπορούμε να το φέρουμε εις πέρας. Και το φέραμε, παρά τα πολλά προβλήματα που είχε, τεχνικά και νομικά. Και ήταν αυτό που μας έκανε γνωστούς σε όλη την Ευρώπη».
«Δεν χρειάζονται λεφτά»
Η επόμενη ερώτηση είναι που βρίσκονται τα λεφτά για να γίνουν όλα αυτά.
«Σε όλη αυτή τη συζήτηση δεν είναι τα λεφτά το θέμα. Εμείς λεφτά δεν έχουμε», μου απαντά. «Πήραμε και παίρνουμε πολλά προγράμματα, όμως κυρίως άλλαξε η νοοτροπία. Και αυτό δεν χρειάζεται πάντα λεφτά. Η εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμος, δεν χρειάζεται λεφτά. Το να ζητάμε να μειωθεί η χρήση του αυτοκινήτου και να αυξηθεί του ποδηλάτου, δεν ήθελε λεφτά. Η διαχείριση του προσφυγικού, που για εμένα ήταν ένα πολύ ισχυρό κρας-τεστ, που συνεχίζουμε να το κάνουμε με επιτυχία, δεν ήθελε λεφτά. Το δύσκολο είναι το πώς συγκρούεσαι με την κοινωνία και πως αλλάζεις κατεστημένες καταστάσεις και νοοτροπίες. Φυσικά θέλουν λεφτά οι πλατείες και οι ποδηλατόδρομοι, και ακόμη δεν έχουμε κάνει εξαιρετικούς ποδηλατόδρομους αλλά βασικό είναι η νοοτροπία».
-Είναι στο πρόγραμμα οι περισσότεροι ποδηλατόδρομοι;
-Είναι στο πρόγραμμα. Δυστυχώς όμως η πόλη μας δεν είναι όπως το Παρίσι, που έχει 20 μέτρα οδόστρωμα και 13 μέτρα πεζοδρόμιο. Έτσι, εκ των πραγμάτων για να φτιάξεις ποδηλατόδρομο πρέπει να καταργηθεί το αυτοκίνητο. Η κατάργηση του αυτοκινήτου πρέπει να γίνει, αλλά δεν μπορεί να γίνει αύριο το πρωί. Γιατί υπάρχουν άνθρωποι που μένουν στο κέντρο, έχουν δουλειές που θέλουν αυτοκίνητο, άρα αυτό θα γίνει βήμα-βήμα. Δεν έχει νόημα ο δήμος να φύγει πολύ μπροστά λέγοντας ότι θα κάνω ποδηλατόδρομους και ξαφνικά η κοινωνία να μην μπορεί να ακολουθήσει και να μην βολεύεται.
Στο πρόγραμμα, όπως μου λέει, είναι η επέκταση του δικτύου δίπλα στον Ληθαίο και προς τον Αη Γιώργη, στο πλαίσιο του σχεδίου για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη, με 10 εκατ. ευρώ ενταγμένα στο ΕΣΠΑ.
-Γενικά, από αυτά που διάβαζα τα τελευταία χρόνια για όλα τα προγράμματα που τρέχουν στα Τρίκαλα, μου είχε δημιουργηθεί η εντύπωση ότι υπάρχει ολόκληρο τμήμα στον δήμο που κοιτάει συνεχώς τι προγράμματα βγαίνουν. Ισχύει;
– Κάπως έτσι συμβαίνει. Στην ουσία υπάρχουν τρία τέτοια τμήματα. Είμαστε ένας από τους πρώτους δήμους που έχουν φτιάξει ένα οριζόντιο τμήμα, δηλαδή καλύπτει όλες τις διευθύνσεις, το Smart City. Το Smart City δεν ασχολείται μόνο με την τεχνολογία. Όπως είπαμε, το smart δεν έχει να κάνει μόνο με την τεχνολογία. Έχει να κάνει με το να σκέφτεσαι διαφορετικά την καθημερινότητα. Το smart city βλέπει τα προγράμματα και επικοινωνεί με την αρμόδια διεύθυνση για να το εξετάσει περαιτέρω. Επίσης, έχω δύο ειδικούς συνεργάτες που ασχολούνται μόνο με ευρωπαϊκά προγράμματα. Βάσει νόμου ο δήμαρχος δικαιούται συνεργάτες. Και εγώ δεν πήρα ούτε τα αδέρφια μου, ούτε τα ξαδέρφια μου, ούτε προεκλογικές υποχρεώσεις. Πήρα αυτού τους δύο ανθρώπους για τα προγράμματα. Τέλος, έχουμε το e-Trikala, τη δημοτική επιχείρηση, η οποία είναι ο ”ελβετικός σουγιάς” του δήμου, που κάνει ουσιαστικά τα πάντα. Από το να τρέχει τα προγράμματα, όπως το λεωφορείο χωρίς οδικό, μέχρι τον Μήλο των Ξωτικών -που είναι ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο για την πόλη- το food festival, οτιδήποτε. Όλοι αυτοί μαζί λοιπόν δουλεύουμε για ένα κοινό σκοπό.
Να τονίσουμε εδώ ότι η αξιοποίηση των προγραμμάτων δημιουργεί και θέσεις εργασίας. Συγκεκριμένα στον δήμο Τρικκαίων δημιούργησε 77 θέσεις εργασίας.
Ο Μύλος των Ξωτικών που εκτόξευσε τον τουρισμό
-Θα σας ρωτούσα για τον Μύλο των Ξωτικών. Είναι αυτός που έκανε τα Τρίκαλα ευρέως γνωστά.
– Ο Μύλος των Ξωτικών ξεκίνησε από τον προηγούμενο δήμαρχο και πάντοτε του το αναγνωρίζω αυτό. Ξεκίνησε σαν μια ωραία τοπική γιορτή και εξελίχθηκε στο μεγαλύτερο θεματικό πάρκο της χώρας. Εμείς το παραλάβαμε περίπου 250.000 επισκέπτες και τώρα έχει φτάσει 1.250.000 επισκέπτες.
Ο Μύλος των Ξωτικών ωφέλησε την οικονομία και εκτόξευσε τον τουρισμό των Τρικάλων, όχι μόνο τις ημέρες των Χριστουγέννων αλλά ολόκληρης της σεζόν, όπως μου λέει ο δήμαρχος –αλλά και οι κάτοικοι που συνομίλησα- αφού ο κόσμος που έρχεται τότε, βλέπει τα Τρίκαλα, του αρέσει η πόλη και επιστρέφει.
Γι’ αυτό το επόμενο στοίχημα είναι η δημιουργία περισσότερων και καλύτερων καταλυμάτων, γιατί είναι ένα κομμάτι που υστερεί η πόλη. «Πλέον, η νούμερο ένα επιχείρηση για τα Τρίκαλα είναι τα δωμάτια και τα ξενοδοχεία. Ο κόσμος πλέον ψάχνεται να φτιάξεις καταλύματα, γιατί δεν επαρκούν για να φιλοξενήσουμε τόσο κόσμο. Εδώ όμως χρειάζεται ιδιωτική πρωτοβουλία, ο δήμος φτάνει μέχρι ένα σημείο».
«Εξάγοντας» τεχνογνωσία
Όπως είναι αναμενόμενο, όλοι αναρωτιούνται πως έγινε το θαύμα των Τρικάλων και όπως με πληροφόρησε ο δήμαρχος, αυτό το προεκλογικό διάστημα έχουν επισκεφθεί τον δήμο, υποψήφιοι από περίπου 100 δήμους, για να πάρουν συμβουλές.
-Τι συμβουλή θα δίνατε σε άλλους δημάρχους για να βελτιώσουν την πόλη τους;
-Υπάρχουν περιπτώσεις πόλεων που θεωρώ ότι δεν σώζονται με τίποτα, γιατί συνεχίζουν τη μικροπολιτική λογική, «το λαμόγιο τον δήμαρχο, που έβαλε τον κολλητό του να κάνει τα έργα». Για εμένα το βασικό είναι να σκέφτεσαι διαφορετικά. Να μην ακολουθείς την πεπατημένη, γιατί την ακολούθησαν κι άλλοι και απέτυχαν. Βασικό είναι επίσης να ακολουθείς την πρώτη σου σκέψη όσον αφορά στα κοινά. Υπάρχουν κάποια πράγματα που πρέπει να γίνουν και όλοι ξέρουν ποια είναι αυτά. Αλλά μετά μπαίνουν δεύτερες σκέψεις, γνωστοί, πολιτικό κόστος και αρχίζουμε να «μπασταρδεύουμε» την πρώτη μας σκέψη. Ενώ πρέπει να πεις ότι αυτό θα κάνω γιατί αυτό πρέπει να γίνει.
-Έχετε βρεθεί σε αυτή τη θέση;
-Πολλές φορές. Στο προσφυγικό, στο κάπνισμα. Στους περισσότερους αρέσει που οι χώροι είναι καθαροί από καπνό. Άρα γιατί δεν εφαρμόζεται παντού; Γιατί έρχονται οι καταστηματάρχες που φοβούνται μην χάσουν τους πελάτες τους, ή φοβάσαι ότι οι καπνιστές δεν θα σε ψηφίσουν. Για εμένα καινοτομία είναι το πως θα καταφέρεις να εμπλέξεις την κοινωνία και να ακολουθεί το όραμά σου.
Λίγο πριν φύγω του ζητάω να μου πει επιγραμματικά ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι για το μέλλον, εάν επανεκλεγεί. Μείωση της χρήσης πλαστικού, πάρκινγκ και ανάπτυξη, δημιουργία θέσεων εργασίας για να μένει ο νέος κόσμος στα Τρίκαλα, είναι η απάντησή του. Και να τρέξουν φυσικά όλα τα προγράμματα που έχουν ενταχθεί στο ΕΣΠΑ, ύψους 70 εκατ. ευρώ.
Λίγο πριν φύγω από τα Τρίκαλα, κάνω μια ακόμη βόλτα στην πόλη. Τα σύννεφα έχουν φύγει, τα λουλούδια δίνουν ξανά χρώμα και η πόλη λάμπει. Ναι, πλέον είναι μια πόλη που θα μπορούσα πολύ άνετα να ζήσω.
